Με αφορμή συζήτηση με φίλη "ψώνισα" από τη βιβλιοθήκη μου το βιβλίο του Λένιν "Ιμπεριαλισμός, ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού", γραμμένο το 1916, πενήντα χρόνια μετά το Κεφάλαιο.
Παρένθεση: Αφού το μύρισα καλά καλά, το ξεφύλλισα ακόμη καλύτερα και το ακούμπησα ευλαβικά πάνω πάνω στα 2-3 βιβλία που διεκδικούν - και ανυπομονούν ελπίζω - κατεπείγουσα και κατά προτεραιότητα ανάγνωσή τους. Το βιβλιαράκι αυτό το διάβασα στην πρώτη νιότη μου, δεν ξέρω τί θα θυμηθώ από αυτό αν κι έχω την υποψία, αν κρίνω από αντίστοιχες περιπτώσεις ξαναδιαβάσματος, οι λέξεις και τα νοήματα που σχηματίζουν έχουν πλέον περάσει κι εγκατασταθεί για τα καλά στις γνωστικές κυψέλες του εγκεφάλου μου. Κι όπως έλεγε - μάλλον ο Ortega Y. Gasset φημολογείται πως το είπε - "Κουλτούρα ή/και γνώση είναι αυτό που μένει όταν πια έχεις ξεχάσεις όσα διάβασες". Κλείνει η παρένθεση.
Η συζήτηση με τη φίλη αφορούσε την εκλογή Τραμπ και όσα αυτή συνεπάγεται για τις ΗΠΑ και για τον πλανήτη. Αφορούσε το αν ο υποτιθέμενος προστατευτισμός στον οποίο θα κινηθεί η διακυβέρνηση Τραμπ είναι μόνο ένα βήμα πίσω προτού ο καπιταλισμός ολοκληρώσει τον κύκλο του ευρισκόμενος για πολλές δεκαετίες στο ανώτατο και τελευταίο στάδιό του τον Ιμπεριαλισμό. Αυτό δε το βήμα προς τα πίσω θα το κάνει - αν το κάνει - προκειμένου να καθυστερήσει τον καταποντισμό του ως σύστημα.
Προτού καλά καλά ακουμπίσω το βιβλιαράκι με σκοπό την ανάγνωσή του, σε μια διαδικτυακή εκπομπή/κουβέντα άκουσα πάνω κάτω την ίδια άποψη... όχι μόνο για τα περί Τραμπ αλλά γενικότερα πως ο καπιταλισμός τελειώνει. Κι όταν λέμε τελειώνει δεν εννοούμε φυσικά αύριο μεθαύριο. Όπως του πήρε 2-3 αιώνες για να διαδεχθεί τη φεουδαρχία έτσι ίσως του πάρει άλλους τόσους όχι για να παραδώσει τη σκυτάλη αλλά για να ανατραπεί. Μέχρι τότε όλοι εμείς με νύχια και με δόντια οφείλουμε να προσπαθούμε και να πολεμάμε με τις μικρές μας δυνάμεις δίνοντας τις μικρές μας μάχες με το σύστημα όπου κάποιες φορές θα τις κερδίζουμε κάποιες άλλες όμως, ίσως τις περισσότερες, θα τις χάνουμε.
Γνωστά όλα αυτά θα μου πείτε, τα ζούμε καθημερινά. Άρα θα ξέρετε πως τίποτα δεν πάει χαμένο, πολλά έχουν κερδηθεί, περισσότερα μας τα πήραν πίσω γιατί τους αφήσαμε να τα πάρουν, αλλά σηκώνουμε τα μανίκια και πιάνουμε δουλειά. Σε όρους ζωής του καθενός μας φαίνεται πως τίποτα σημαντικό δεν καταφέρνουμε τελικά. Σε όρους όμως ιστορικής ζωής των κοινωνιών και των λαών κάτι κάνουμε.
Είναι γεγονός πως πολλά έχουν ακουστεί και πολλά έχουν καταλογιστεί στην τεχνολογία και τα "κακά" που αυτή επιφέρει στη ζωή μας. Δεν το συμμερίζομαι. Αφενός γιατί η τεχνολογία - ανάλογα τα "φίλτρα" του καθενός μας - μόνο καλά εντέλει αφήνει ως γενικό αποτέλεσμα και αφετέρου γιατί η ίδια η τεχνολογία και η ανεξέλεγκτη εξέλιξή της ίσως να είναι αυτή που θα αποτελέσει την πρώτη ρωγμή στο ίδιο το σύστημα που της δίνει τα εφόδια για ν' αναπτύσσεται.
Σκεφτείτε τον τομέα της παραγωγής αγαθών, αν όλα παράγονται από έξυπνες μηχανές, αν όλα "συμβαίνουν" ερήμην του ανθρώπινου παραγωγικού δυναμικού, αυτοί οι άνθρωποι που το αποτελούν πώς θα μπορούν να καταναλώσουν τα προϊόντα που παράγονται ερήμην τους αφού εκεί στο περιθώριο που θα βρίσκονται δεν θα διαθέτουν το μέσον, το χρήμα δηλαδή, για να τα αγοράσουν;
Πολύ απλοϊκή σκέψη αλλά όχι και τόσο. Σκεφτείτε μόνο αυτό που συμβαίνει στην Κίνα. Όταν η παγκόσμια οικονομική κρίση συρρίκνωσε τα εισοδήματα φτωχοποιώντας τεράστια τμήματα των κοινωνιών η κερδοφορία του κινεζικού κράτους-κολοσσού κινδύνευσε. Τότε στράφηκαν στην πολυπληθή δική τους "αγορά" και τί έκαναν; Δημιούργησαν ενδιάμεσες τάξεις ανάμεσα στους πάρα πολλούς (και πάρα πολύ) φτωχούς και τους πάρα πολύ λίγους (και πάρα πολύ) πλούσιους, δημιούργησαν μεσαία στρώματα δίνοντάς τους μεγαλύτερα εισοδήματα και αυξάνοντας έτσι την κατανάλωση. Εξ όσων βέβαια γνωρίζω η κινεζική ταξική διαστρωμάτωση δεν αναλύεται μόνο με οικονομικούς όρους αλλά και με μορφωτικούς. Αυτήν τη μορφωμένη "μεσαία" τάξη, έστω και χωρίς την αντίστοιχη οικονομική "επιφάνεια", είχε ως στόχο η μαοϊκή ..."μεγάλη μορφωτική ή πολιτιστική επανάσταση" καθώς τα μορφωτικά ανώτερα στρώματα της κοινωνίας δεν αποδέχονταν εύκολα την ανελευθερία και την "ευθυγράμμιση" με το κόμμα, αντιδρούσαν στην έλλειψη πλουραλισμού απόψεων και δικαιωμάτων έκφρασης και διαφοροποίησης.
Με βάση την εικασία πως ίσως η τεχνολογία θα είναι η ταφόπλακα του καπιταλισμού όντας στο ανώτατο (και τελευταίο υποτίθεται) στάδιό του, όταν σκοντάψει στον ίδιο του τον εαυτό και στα επιτεύγματά του ίσως κάνει μια παύση για να ανασυνταχθεί και να αποκτήσει καινούργιο πρόσωπο το οποίο μπορεί να βρει τρόπο να φαίνεται πιο ελκυστικό αρχικά, ίσως όμως προχωρήσει ακάθεκτος μέχρις εσχάτων χωρίς φτιασίδια.
Ωραία όλα αυτά. Ίσως δεν τα ζήσω εγώ ίσως ούτε οι επόμενες γενιές, αν και τους το εύχομαι, αλλά κάποτε θα συμβεί. Σύμφωνα τουλάχιστον με τα παραπάνω.
Και μετά; Πράγματι η ιδέα δεν είναι να διαδεχθεί ένα άλλο σύστημα αυτό που υπάρχει τώρα. Η πράγματι ελκυστική ιδέα είναι να αλλάξουν όλα εκ βάθρων κι αυτό που θα συμβεί δεν θα είναι ένα "σύστημα" αλλά ένας καινούργιος κόσμος με ανθρώπους όπως ακριβώς τους ξέρουμε, όχι aliens, ένας κόσμος που θα στηρίζεται σε ένα εντελώς καινούργιο ιδεακό, αταξικό σύστημα ζωής.
Ωραία και αυτά.
Για να συμβούν όμως, τουλάχιστον κατά τα ενδιάμεσα στάδια μέχρι την "ονειρεμένη" κοινωνία και ζωή μέσα σε αυτήν, λογικά θα πρέπει να ανακαλύψουμε εκείνες τις δομές διακυβέρνησης όπου ναι μεν όλοι θα συμμετέχουν αλλά και όλοι θα έχουν επιλέξει κάποιον ή κάποιους να είναι ο καπετάνιος. Με όρους ανθρώπινης ζωής, της δικής μου εν προκειμένω, δεν μπορώ να φανταστώ κάτι τελείως διαφορετικό ακόμη κι αν όλοι έχουμε καλή τη πίστει αποδεχθεί πως θέλουμε να ζήσουμε ίσοι - ή περίπου ίσοι - και ειρηνικά σ' αυτή τη γωνιά του σύμπαντος που μας έλαχε να γεννηθούμε και να διαφεντεύουμε την ύπαρξή μας.
Κι εδώ καραδοκεί κατά τη γνώμη μου η μεγάλη παγίδα, η μεγάλη εκτροπή στο κοινωνικό διαταξικό ή αταξικό γονιδίωμα: η εξουσία. Κάποιος ή κάποιοι θα έχουν εξουσία. Σε κάποιον ή σε κάποιους θα έχουμε έστω όλοι συμφωνήσει να έχουν τη δυνατότητα να παίρνουν κεντρικά σημαντικές αποφάσεις. Δηλαδή σε κάποιον ή σε κάποιους δίνουμε εξουσία.
Αυτά όμως δεν είναι καθόλου ωραία. Γιατί εδώ ήρθαμε πάμε να φύγουμε.
Εξουσία λοιπόν. Κάπου εδώ "σκαλώνει" η σκέψη μου. Με τα "άλλα" δεν έχω θέμα και τα κατανοώ και τα διαχειρίζομαι και τα επιθυμώ και πολύ θα ήθελα να αγωνιστώ για να τα επιτύχω.
Αλλά όταν φτάνω σε αυτό το "κρίσιμο" σημείο της εξουσίας που θα δώσω εγώ σε κάποιον ή κάποιους κολλάω και δεν μπορώ να κάνω βήμα παραπέρα.
Ή μάλλον κάνω βήματα παραπέρα αλλά σε εντελώς άλλη κατεύθυνση και αναρωτιέμαι: η εκτροπή της ανθρώπινης συμπεριφοράς λόγω της εξουσίας που απέκτησε είναι ορμέμφυτο στον άνθρωπο; Είναι αναπόφευκτη αυτή η εκτροπή μόλις ο άνθρωπος ανέβη ένα σκαλί παραπάνω ακόμη κι αν εκεί τον τοποθέτησε η κοινωνία προκειμένου να μπορεί να δει, να ακούσει ή απλώς να αφουγκραστεί τις ανάγκες της; Kι αν η απάντηση είναι "ναι" τότε τί σημαίνει αυτό; Πως έχουμε ήδη βρεθεί μπροστά στο παράδοξο μιας "μαύρης τρύπας" αντίστοιχης με αυτές που υπάρχουν διάσπαρτες και "αόρατες" και "σκοτεινές" στο σύμπαν και καραδοκούν σε κάθε μας βήμα να μας καταπιούν;
Η εξουσία άραγε είναι ορμέμφυτο στον άνθρωπο ή "μαύρη τρύπα" στο σύμπαν της ανθρώπινης συμπεριφοράς;
Όσο αδυνατώ να απαντήσω εγώ άλλο τόσο θα ήθελα να μπορέσει να το κάνει κάποιος άλλος και να εγκαταλείψω τον μάταιο τούτο κόσμο ξέροντας πέρα από κάθε αμφιβολία πως οι ολέθριες παρενέργειες που δημιουργεί η εκτροπή της ανθρώπινης συμπεριφοράς του κατέχοντος εξουσία δεν είναι ούτε ορμέμφυτο ούτε μαύρη τρύπα αλλά ένα ακόμη σύμπτωμα του συστήματος που προτού μας αφήσει χρόνους φροντίζει να αφήσει μηχανισμούς αναπαραγωγής του.
Η παγκόσμια οικονομική κρίση της τελευταίας δεκαετίας δεν έχει κάνει τους ανθρώπους μόνο πιο φτωχούς, ακόμη και πολύ φτωχούς, τους έχει κάνει να νοιώθουν ανήμποροι και μικροί. Και αδυνατώντας να δούν κάτι καλό μπροστά νομίζουν πως το καλό το έχουν ήδη βιώσει και βρίσκεται πίσω, στο παρελθόν.
Με ρωτούν λοιπόν πολλές φορές σε ποιά εποχή θα ήθελα να έχω ζήσει, γνωρίζω την απάντηση αφού μην έχοντας ζήσει σε καμία άλλη πριν δεν θα 'θελα να έχω ζήσει σε καμία άλλη εποχή πλην ετούτης. Κι ενώ μπορώ να πω σε ποιά άλλη πόλη ή/και χώρα θα μου άρεσε να ζω (με την προϋπόθεση πως στοιχειωδώς γνωρίζω πώς είναι εκεί η ζωή και προτού βέβαια η ίδια η εμπειρία με διαψεύσει) δεν ξέρω και δεν θέλω να πω ότι θα προτιμούσα να ζω σε κάποιο χρονικό τοπίο του παρελθόντος όσο ελκυστικό κι αν μοιάζει είτε από αφηγήσεις είτε από ενθυμήσεις δικές μου γιατί κι εγώ από κάπου ξεκίνησα και κάπου πρόκειται να πάω. Γνωστό το πρώτο άγνωστο το δεύτερο.
Πάλι με όρους της ανθρώπινης ζωής, εν προκειμένω της δικής μου, εκτός από τις κλασικές 3 διαστάσεις συν την 4η εκείνη του χωροχρόνου η μόνη επιπλέον διάσταση που γνωρίζω λέγεται ζωή, νοιώθω πολύ καλά μέσα σε αυτήν παρά τις βουτιές που κατά καιρούς κάνω στις υπόλοιπες διαστάσεις προκειμένου να απαντήσω στα ερωτήματά μου, να λύσω τις απορίες μου, να καθησυχάσω τους φόβους μου και να πάρω φόρα από το παρελθόν για να ορμήσω στο μέλλον.
