Dum spiro, spero. Spero?

Αυτός που σιωπά, ενώ οφείλει να μιλήσει κι εφόσον μπορεί να το κάνει, συναινεί.

Μικρή σύντομη "καλοκαιρινή" ιστορία...

Όλοι βλέπουμε αμερικάνικες ταινίες ή σειρές.
Και όλοι, ίσως, έχουμε ακούσει τους ...ήρωες να μιλούν για ένα "σαμπίνα" που στους υπότιτλους μεταφράζεται ως κλήτευση ή κλητήριον θέσπισμα.
Παρότι ξέρω καλά αγγλικά δεν μπορούσα να θυμηθώ αν έχω διδαχθεί ποτέ αυτήν την παράξενη λέξη. Μετά σκέφτηκα πως πρόκειται για δικαστικό όρο και πως δεν είμαι υποχρεωμένη ούτε να ξέρω πώς γράφεται ούτε να ξέρω τί ακριβώς σημαίνει. Μου αρκούσε πως σύμφωνα με τον υποτιτλιστή σημαίνει κλήτευση ή κλητήριον θέσπισμα όπως είπα παραπάνω.

Όμως μου 'χε κάτσει που λένε, κι όταν επισκέφθηκα μια φίλη μου μεταφράστρια, της ζήτησα να βρει στο ελληνοαγγλικό λεξικό της τη λέξη "κλήτευση ή κλητήριον θέσπισμα".
Τη βρήκε, εξάλλου την ήξερε και ακουστικά και ως προς τη γραφή της. Όχι όμως ως προς τη σημασία της.
Πλησίασα να δω κι εγώ πώς γράφεται και με έκπληξη διαπίστωσα πως πρόκειται για δύο λατινικές λέξεις "sub poena" και φυσικά κατάλαβα αμέσως τί σημαίνει.
Αλλά γιατί όμως αυτό το "υπό ποινήν" είναι το ελληνοπρεπέστατο κλητήριον θέσπισμα;
Της ζητώ το σούπερ ντούπερ αγγλοαγγλικό λεξικό της και διαβάζω το εξής: Subpoena is a writ issued by a government agency, most often a court, to compel testimony by a witness or production of evidence under a penalty for failure.
(The subpoena has its source in English common law and it is now used almost with universal application throughout the English common law world).
Αυτά ακριβώς γράφει και η Wikipedia.
Κλήτευσις υπό ποινήν λοιπόν και δεν είχα άλλες απορίες.
Είχε όμως η φίλη μου η οποία, ναι μεν γνώριζε την ύπαρξη της λέξης αλλά δεν γνώριζε ούτε την καταγωγή της ούτε την ακριβή, και σωστή, μετάφρασή της.
Εντυπωσιάστηκε που αναγνώρισα τις λέξεις sub poena καθώς και τη μετάφρασή τους και πως το μόνο που με απασχόλησε είναι τί ακριβώς περιλαμβάνουν ως κρυμμένο νόημα.
Έκπληκτη της απάντησα ...μα είναι λατινικά.
Και λίγο αμήχανα μου απάντησε ...εγώ δυστυχώς δεν έχω ιδέα από λατινικά... δεν διδάχτηκα καθόλου λατινικά στο σχολείο.
(τη λυπήθηκα...)
- Δηλαδή δεν ξέρεις τί θα πει Dum spiro spero, αυτό μου λες; Δεν ξέρεις, όχι γενικά κι αόριστα αλλά πολύ συγκεκριμένα, τί θα πει Regina rosas amat; Sine qua non; Verba volant scripta manent, Ave Caesar morituri te salutant, Memento mori, Quo vadis, Veni-vidi-vici, Ante meridiem/post meridiem (am-pm), Carpe diem, Homo homini lupus est, O tempora o mores*;
Δυο τρία, τα πολύ ...κλασικά, τα γνώριζε κι επειδή είναι γλωσσομαθής καταλάβαινε και τη σημασία κάποιων λέξεων αλλά μόνο συμπεραίνοντάς την από τις δύο λατινογενείς γλώσσες που γνώριζε, τα αγγλικά και τα γαλλικά.

...
Ούτε τώρα, ούτε στη διάρκεια της σχολικής μου εκπαίδευσης ενοχλήθηκα ποτέ που διδάχθηκα λατινικά. Και φυσικά ήμουν ιδιαίτερα ευτυχής που διδάχθηκα αρχαία ελληνικά. Όχι για λόγους εθνοπατριωτικούς κι άλλα τέτοια γραφικά και ανόητα. Ούτε επειδή νοιώθω πως έχω την παραμικρή σύνδεση με αυτούς τους μακρινούς υποτιθέμενους προγόνους μου. Με πλήρη συναίσθηση πως το μόνο κοινό μας είναι ότι κάποια από τα εδάφη που πατώ εγώ ίσως τα πάτησαν κάποτε κι αυτοί. Κι όταν λέμε ...εδάφη εννοούμε κάτι τελείως θεωρητικό με την ευρύτερη έννοια του γεωγραφικού χώρου γιατί μετά από τόσους και τόσους αιώνες αμφιβάλλω αν θα υπάρχει κάπου έστω κι ένα απειροελάχιστο σωματίδιο από το αρχαίο χωμάτινο στοιχείο.
Τα λατινικά, και πολύ περισσότερο τα αρχαία ελληνικά, με βοήθησαν στη διάρκεια της ζωής μου να κατανοήσω τον βαθύτερο πυρήνα των λέξεων και κατ' επέκτασιν της γλώσσας μου και κατ' επέκτασιν και κάθε γλώσσας που είτε τη γνωρίζω (και τη μιλώ) είτε απλώς την ...ψυχανεμίζομαι. Δεν εννοώ το κλασικό πως η αρχαία ελληνική γλώσσα είναι μητέρα όλων των γλωσσών. Εννοώ το επίσης κλασικό πως, έχοντας την τύχη να διδαχθώ αυτές τις δύο γλώσσες - τις λεγόμενες και νεκρές αλλά που μόνο νεκρές δεν είναι- και παρακολουθώντας την εξέλιξη και τη διαφοροποίησή τους από το μακρινό τότε έως το κοντινό σήμερα, έμαθα να κατανοώ έννοιες με όχημα ή εργαλείο τις λέξεις. Έμαθα να κάνω συνειρμούς, να συνδυάζω αυτό που διαβάζω με αυτό που θυμάμαι, να ακολουθώ στο ταξίδι προς το παρελθόν τη συστοιχία των συλλαβών που αποτελούν τις λέξεις. Κι έχοντας αυτές συνοδοιπόρους προς τα πίσω να τις επιλέγω ευχαρίστως και συνοδοιπόρους προς τα εμπρός όπου σε κάθε βήμα, σε κάθε στιγμή, σε κάθε χωροχρονική κουκίδα της ζωής μου να βλέπω τη γλώσσα να εμπλουτίζεται, να ελίσσεται, να βολιδοσκοπεί, να καταλήγει, να αναιρεί και έτσι να ομορφαίνει και να κάνει πιο ουσιαστική την επικοινωνία των ανθρώπων.
Όσων ανθρώπων επιθυμούν να επικοινωνήσουν τελοσπάντων.
Όσο για τα λατινικά;  
Θεωρώ ότι και αυτά, με τον τρόπο τους, βοηθούν το μυαλό να είναι πιο κοφτερό, οι σκέψεις πιο συμπαγείς και η οικονομία του λόγου εξαιρετικά επιβοηθητική ακριβώς όπως κάνουν τα μαθηματικά ή/και η φυσική. Οι μαθηματικοί και οι φυσικοί δεκαετίες πασχίζουν για κομψές εξισώσεις και με μία τέτοια φιλοδοξούν στο μέλλον να μπορούν να εκφράσουν τη "θεωρία των πάντων". Τα λατινικά φημίζονται για τις κομψές όσο και περιεκτικές τους φράσεις, αποτέλεσμα οργανωμένης και φιλοσοφημένης σκέψης που εκφράζεται συνοπτικά. Ή ταν ή επί τας, η επιτομή της οικονομίας του λόγου που στα λατινικά είναι η ίδια η υφή, η ουσία και η δομή της γλώσσας αυτής.

Η επόμενη ιστορία θα αφορά τη σχέση μου με τα μαθηματικά και τη φυσική. Μια σχέση μίσους και πάθους, μια σχέση θυελλώδη όπως όλες οι σχέσεις με τις οποίες αξίζει να καταπιαστεί κανείς πραγματικά. Μια σχέση που έπρεπε να περάσει ένας αιώνας σχεδόν για να συνειδητοποιήσω πως γι' αυτήν τη σχέση θα έπρεπε να είχα προσπαθήσει περισσότερο. Κι επειδή είμαι ...multitasking άτομο δεν θα άφηνα με τίποτα στην απέξω την αρχαιοελληνική και λατινική διδασκαλία και μάλιστα θα φρόντιζα να την απογειώσω σε αρχαιοελληνική παιδεία. Δεν ξέρω αν θα τα κατάφερνα. Όφειλα όμως να έχω προσπαθήσει...



* Δεν αναφέρω τη φράση Cogito, ergo sum γιατί είναι νεολατινική, μεταφραστικό δάνειο στα λατινικά της ρήσης του Ντεκάρτ (που είναι ο Καρτέσιος μη ξεχνιόμαστε) je pense donc je suis, που πρωτοδιατυπώθηκε στα γαλλικά το 1637 στο έργο του Discours de la méthode και επαναδιατυπώθηκε στα λατινικά το 1644 στο έργο του Les Principes de la philosophie. Ανμπιλίβαμπολ! Και μετά σου λένε νεκρή γλώσσα!!!