Αναπάντεχες Αφηγήσεις του παρελθόντος

Από τον Ροβεσπιέρο έως τον Ράιχενμπαχ είναι, καμιά φορά, ένα γαϊδούρι δρόμος...

Ένα βιβλιαράκι τόσο δα που το βρήκα σπαρταριστό.
Που μ' έκανε ν' αναρωτηθώ αν στις μέρες μας ζούμε σε πτυχές Ιστορίας ή φάρσας. Το δίπτυχο που παρατηρούμε να εναλλάσσεται ανελλιπώς στα βάθη των αιώνων άλλοτε κινούμενο κυκλοτερώς κι άλλοτε σπειροειδώς είτε προς τα πάνω είτε προς τα κάτω. 
Ν' αναρωτηθώ μήπως βρισκόμαστε στο πολιτισμικό χάσμα δύο εποχών αφού κατά τη διάρκεια της εξέλιξης του πολιτισμού, τέτοιου είδους χάσματα επιτρέπουν τη θεώρηση των κυρίαρχων συμπεριφορών της παλαιότερης εποχής από εκείνες της νεότερης ως ιστορικά ξεπερασμένες, κατώτερες ή γραφικές και ως εκ τούτου αστείες ή/και γελοίες.
 
Βουλευτές ωρύονται στα έδρανα του κοινοβουλίου επειδή οικονομικοί μετανάστες και άποροι [μας] παίρνουν τα σκουπίδια. Το τεστ ΠΑΠ των έφηβων κοριτσιών θεωρείται άνευ ουσίας και μαζί με την μακροζωία των συνταξιούχων ενοχοποιούνται για την κατάρρευση του ασφαλιστικού συστήματος. Εικόνες των εγχώριων δυνάμεων καταστολής εμφανίζονται σε οποιαδήποτε μηχανή δικτυακής αναζήτησης εισάγοντας τους όρους «ξένιος Δίας». Οι πολιτικές εξελίξεις αποτελούν πλέον σταθερό πεδίο ανάλυσης των αστρολόγων κάθε δωρεάν εντύπου, και αρκετοί επιστήμονες, αντί για ερωτήματα, θέτουν τις δικές τους προβλέψεις. Την ίδια περίοδο τα αμφιθέατρα ξεχειλίζουν από φοιτητές που σπεύδουν σε επιστημονικές διαλέξεις με την υπόσχεση μιας βεβαίωσης συμμετοχής και πρόσφατες καταγραφές δείχνουν ότι οι έλληνες συγγραφείς είναι περισσότεροι σε αριθμό από τους αναγνώστες. Η επικαιρότητα των τελευταίων ετών στήνει παγίδες αμηχανίας στον ιστορικό του μέλλοντος.
Τί θα αποβληθεί και τί θα κυριαρχήσει στο μελλοντικό κυρίαρχο αφήγημα της Ιστορίας; Πρόσφατα στην πρωτοποριακή ελληνική ηλεκτρονική εφημερίδα "Το Κουλούρι" δημοσιεύτηκε ένα άρθρο με τίτλο «Αυτοκτόνησε ο ιστορικός του μέλλοντος, αρνούμενος να καταγράψει όσα συμβαίνουν το τελευταίο διάστημα στην Ελλάδα» και έτσι ο Όμιλος Μελέτης Ιστορίας και Κοινωνίας (ΟΜΙΚ) αφήνει τις (αστρολογικές ή μη) προβλέψεις σε όσους εκτιμούν πως ατενίζουν και προκαταβάλουν την επόμενη ημέρα και κάνει παιχνίδι στο γήπεδο που γνωρίζει καλύτερα. Προσποίηση στα σημεία των καιρών, μέσα από χαμηλές (ξυραφένιες) μπαλιές του παρελθόντος.
Η πρόσκληση σε μια απολύτως σοβαρή, ταχύρυθμη αντι-ημερίδα βρήκε άμεση ανταπόκριση από τους ομιλητές που έσπευσαν να πλαισιώσουν την εκδήλωση και βεβαίως από το κοινό που παρέμεινε την πρωταπριλιά του 2014 στο Kreuzbeurg έως αργά το βράδυ. Τις περισσότερες ομιλίες από εκείνο το βράδυ θα τις βρείτε στον ανά χείρας τόμο. Εκείνη τη μέρα μάλιστα λες και ήταν κανονικό αστείο, είχε γενική απεργία και επεισόδια στο κέντρο.
Τον τόμο ανοίγει η προσφώνηση του Ευστράτιου ιερομονάχου του Κρητός, κατά κόσμον Στρατή Μπουρνάζου και τον κλείνει μια αφήγηση του ίδιου με τίτλο «ο αρχειοδίφης ρακοσυλλέκτης 
Ευ. Μπουλαλάκης σε αναζήτηση απολεσθέντων».
Η πρώτη ενότητα φαινομενικά αταίριαστη αλλά με ένα μεταφυσικό τρόπο ιδιαίτερα ταιριαστή. 
Ο Ροβεσπιέρος, ο Ράιχενμπαχ και τα γαϊδούρια που χάνονται σταδιακά αποτέλεσαν το πρώτο τραπέζι συζήτησης στην ημερίδα. Η αλήθεια είναι ότι οι τρεις ομιλητές βαπτίστηκαν «Απανελίστας», καθώς τα θέματα τους δεν ταίριαζαν με καμιά άλλη θεματική ενότητα. 
Ο Θανάσης Γάλλος αφηγείται μια ιστορία εκδίκησης στα χρόνια της Γαλλικής Επανάστασης. 
Ένας δεκαεννιάχρονος καταδικάζεται από τον Λουδοβίκο 16ο σε εξάμηνη φυλάκιση εξ’ αιτίας της κατασπατάλησης της οικογενειακής περιουσίας. Όμως η ιστορία αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρο όταν έξι χρόνια αργότερα ο ίδιος νέος εισηγείται για την τύχη του Λουδοβίκου 16ου στη νεοσύστατη, τότε, Συμβατική Εθνοσυνέλευση. Η εκδίκηση φαίνεται πως είναι ένα πιάτο που τρώγεται κρύο. Ο Γιώργος Γάσιας καταπιάνεται με μια οικεία βουκολική μορφή σε όλους μας, 
τα γαϊδούρια. Είτε τα συναντάμε στα αστικά κέντρα, είτε στην ύπαιθρο. Τα πιο συμπαθή βέβαια είναι αυτά της υπαίθρου. Εξυμνεί με το κείμενό του τα γαϊδούρια και τη συμβολή τους στις ιστορικές εξελίξεις. 
Ο Στέφανος Βαμιεδάκης αντλεί πληροφορίες από το Δημοτικό Αρχείο Νέας Σμύρνης την περίοδο μεταξύ 1957-1964 ώστε ν’ αναδείξει τη συμπεριφορά των δημοσίων υπαλλήλων. Οι εσωτερικής απεύθυνσης και κατανάλωσης διαταγές φωτίζουν με πιο καθαρό, γλαφυρό και συχνά κωμικό τρόπο την εργασιακή καθημερινότητα στη συγκεκριμένη υπηρεσία.

"Σήμερον ερχόμενος προς τα γραφεία του Δήμου συνάντησα καθ' οδόν ένα κάρρο καθαριότητος του οποίου ο οδηγός ΕΙΧΕΝ ΟΨΙΝ ΛΗΣΤΟΥ (εκτός ότι ήτο ακάθαρτος, είχε μαλλιά μακρυά και ήτο αξύριστος από 5νθημέρου και πλέον). Το θέαμα τούτο είναι απαράδεκτον για την πόλιν της Ν. Σμύρνης. Οι επόπται καθαριότητος του δήμου να υποχρεώνουν τους εργολάβους καθαριότητος και τους καρραγωγείς των (σημ. Νάσης, δώσε προσοχή στη λέξη "καρραγωγείς"!!!) να κόψωσι τα μαλλιά των και να ξυρίζωνται ανά διήμερον και να παρακολουθώσι και να αναφέρωσι σχετικώς".
Πρόκειται για μία από τις δεκάδες διαταγές του Γενικού Γραμματέα του Δήμου Ν. Σμύρνης προς το προσωπικό, με ημερομηνία 6/9/1959 και με θέμα "Ζητήματα εμφανίσεως".

Στη γλώσσα του Διαδικτύου η λέξη τρολ ή τρολλ (troll) περιγράφει κάποιον χρήστη του Ίντερνετ με πονηρά προκλητικές, σκόπιμα ανόητες ή επιτηδευμένα εκτός θέματος θέσεις και απόψεις σε μία online ανοιχτή κοινότητα, όπως ένα φόρουμ συζήτησης, mailing list, chat room ή μπλογκ, με πρωταρχική πρόθεση να προκαλέσει και να ερεθίσει άλλους χρήστες ή με κάθε τρόπο να επιφέρει διαταραχή σε μια διαδικτυακή συζήτηση για οποιοδήποτε θέμα και να πετύχει μια αλυσίδα αντιδράσεων από άλλους χρήστες. Η συμπεριφορά αυτή πολλές φορές συνοδεύεται από αμφιλεγόμενη διαμάχη των υπολοίπων περί του σκοπού του. Μπορεί η έννοια του τρολ να εισήχθη τα τελευταία χρόνια αλλά κατά καιρούς υπήρχαν ποικίλες τρολιές στην ιστορία. 
Ο Παναγιώτης Τσολιάς διαβάζει με μια άλλη οπτική τα κείμενα του Χριστόδουλου Παμπλέκη. Αποδίδει τη βωμολοχία και το υβρεολόγιό του σε πράξη πολιτικής αντίστασης έναντι των «Τζογλανιών» της Θεοκρατίας. Ο Νικήτας Σινιόσογλου συζητά και αποκαθιστά το έργο του Κωνσταντίνου Σιμωνίδη και τη συμβολή του στην επιστήμη της φιλολογίας μέσω της πλαστογραφίας. Η Βασιλική Τζαχρήστα παρουσιάζει και αναλύει την άλλη οπτική των Ολυμπιακών Αγώνων, της ιστορίας και των συμβολισμών τους από τα σύγχρονα διαδικτυακά τρολ, που προτείνουν μια νέα χρήση της ιστορίας.
Η αγάπη και ο έρωτας έχουν εμπνεύσει την λογοτεχνία και την ποίηση και σίγουρα έχουν επηρεάσει τις ιστορικές εξελίξεις. Μέσα από τη φουκωική προσέγγιση οι εξουσιαστικοί μηχανισμοί δεν εξαντλούνται μόνο στους νόμους αλλά παράλληλα αρθρώνεται η εξουσία μέσα από τις κοινωνικές νόρμες, την κανονικοποίηση του σώματος και του ελέγχου της σεξουαλικότητας. Ο Κώστας Παλούκης αφηγείται το ρομάντζο της Ωραιοζήλης με τον Όσκαρ, ενός απαγορευμένου ηθικά, ιδεολογικά, πολιτισμικά και πολιτικά ταξικού έρωτα. Η Ξένια Μαρίνου αναρωτιέται αν υπάρχει τελικά κυρίαρχο μελαχρινό μοντέλο στην Ελλάδα του 19ου αιώνα ή μήπως έχει γίνει αποδεκτό αβασάνιστα ένα ακόμα στερεότυπο της εποχής σε μια προσπάθεια προσέγγισης του μύθου της ξανθιάς. Η Κωνσταντίνα Ανδριανοπούλου παρουσιάζει μια ιστορία αγάπης ενός Τούρκου και μιας Ρωμιοπούλας στη Σμύρνη μεταξύ 1919-1920 και μας υπενθυμίζει κωμικοτραγικά με ποιο τρόπο βιώνεται η καθημερινή εμπειρία εν μέσω μεγάλων ιστορικών ανακατατάξεων. Η Ευγενία Αδαμοπούλου αναδεικνύει την τελευταία θέληση του Ν.Γ. μέσα από ένα αυτοβιογραφικό κείμενό του και θέτει αρκετά ερωτήματα για τον τρόπο που τα ιστορικά υποκείμενα επιλέγουν να διαχειριστούν και να παρουσιάσουν το παρελθόν τους. Ξεφεύγοντας από τον έρωτα, ο Γιώργος Μιχαηλίδης αναρωτιέται αν ο Τόντορ Ζιφκόφ έκρυβε χρόνια και πως αυτό επηρέασε της βουλγαρο-γιουγκοσλαβικές διενέξεις.
Η Ελληνική Επανάσταση έχει τεθεί στο περιθώριο των νέων ιστοριογραφικών αναζητήσεων, ενώ οι προσλήψεις του 1821 αποτελούν ένα πεδίο συζήτησης στους επιστημονικούς και μη κύκλους. Ο Χρήστος Λούκος παρουσιάζει τις σεξουαλικές επιδόσεις των αγωνιστών του 1821 ανανεώνοντας έτσι τις γνώσεις μας για την καθημερινή ζωή στην περίοδο του πολέμου. 
Ο Δημήτρης Δημητρόπουλος τοποθετεί στο ιστορικό του πλαίσιο ένα σύγχρονο τραγούδι που χρησιμοποιεί τον λόγο του Καραϊσκάκη και γίνεται πολλές φορές μουσικό χαλί του αντιμνημονιακού αγώνα. Την ενότητα αυτή συμπληρώνει ο Χρήστος Χρυσανθόπουλος με αναστοχαστική διάθεση αναλύοντας την ιστορική του συνείδηση μέσω του συμβολικού ρόλου που έχει σε αυτή ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης.
Η μετανάστευση και ο ξένος, ο άλλος, αποτελεί ένα σύγχρονο πεδίο μελέτης. Ο Κώστας Κατσάπης στο κείμενό του παρουσιάζει όψεις του πολιτιστικού σοκ των Ελλήνων μεταναστών στην Αυστραλία τη δεκαετία του 1950, τοποθετώντας αυτή την ανακοίνωση σε ένα ιστοριογραφικό πλαίσιο που δύναται να αναγνωστεί και ως εισαγωγή όλου του τόμου. Ο Μάριος Παπακυριακού μας μιλάει για τα «ζυθούχα λουτρά» των Ελλήνων μεταναστών στην Αίγυπτο και η Υπακοή Χατζημιχαήλ για τους χίπηδες την δεκαετία του 1970 μέσα από τα αρχεία της Χωροφυλακής και τον τύπο της εποχής.
Τέλος, ο τόμος ολοκληρώνεται με τις ανακοινώσεις του Μηνά Παπαγεωργίου για τη θεωρία της επίπεδης γης τον 19ο αιώνα και του Αντώνη Αντωνίου για τις αναπαραστάσεις των σοβιετικών επιτευγμάτων στην εφημερίδα Αυγή τη δεκαετία του 1950.
Οι ιστορικοί δουλεύουν με δελτία. Συστηματικά καταγράφουν σε ένα κομμάτι χαρτί ή σε ένα ηλεκτρονικό αρχείο τις πληροφορίες που αντλούν από τις πηγές και τις ταξινομούν. Πολλές φορές οι ερευνητές κατά τη διάρκεια μελέτης των τεκμηρίων συναντούν ενδιαφέροντα ή αξιοπερίεργα πράγματα αλλά άσχετα με τη μελέτη τους, έτσι τα σημειώνουν στο περιθώριο των δελτίων. Από αυτά τα περιθώρια αναζητήσαμε τις αναπάντεχες αφηγήσεις του παρελθόντος. Άλλωστε οι καλύτερες αφηγήσεις των ιστορικών είναι συνήθως αυτές που λέγονται στο περιθώριο των διαλέξεων, έξω από τις αίθουσες των συνεδρίων, στις ταβέρνες και τα μπαρ. Τραγελαφικές και παράδοξες καταστάσεις της καθημερινής ζωής, λόγοι και πράξεις με αντιφάσεις, υπερβολές και λάθη, ψέματα και αδυναμίες ανθρώπων και θεσμών αποτελούν σημαντικές πλευρές των πηγών, που οι ερευνητές συλλέγουν με βουλιμία, αλλά διστάζουν να παρουσιάσουν σε ευρύτερο κοινό. Οι ανακοινώσεις της ημερίδας προκάλεσαν γέλιο, διαφωνίες, έκπληξη, προβληματισμό, ακόμα και συγκίνηση. Αντιμιλώντας στις σοβαρότητες, αναζητούμε μια σοβαρότητα που τείνει να εκλείψει.
Την εποχή της κρίσης μήπως χρειάζεται λίγη παραπάνω κρίσις;

Ο ΟΜΙΚ ευχαριστεί θερμά τους συμμετέχοντες που διάλεξαν να μοιραστούν μαζί του το δικό τους κομμάτι ανέκδοτης ιστορίας.
Το αποτέλεσμα είναι στην κρίση σας.